III KRAKOWSKA JESIEŃ MUZYCZNA

Krakowska Jesień Muzyczna powstała jako  odpowiedź  na  zauważony  przez  organizatorów  brak  w  panoramie  polskich wydarzeń  kulturalnych  festiwalu  promującego  kameralną  muzykę klasyczną.  Ideą programową festiwalu jest łączenie utworów współczesnych oraz dzieł kompozytorów polskich z najbardziej popularnymi pozycjami repertuarowymi przeznaczonymi na prezentowane instrumenty, bądź składy instrumentalne.  Cieszymy się, że już po raz trzeci możemy wraz z Filharmonią Krakowską im. Karola Szymanowskiego zaprosić Państwa do uczestnictwa w Krakowskiej Jesieni Muzycznej.

Program kolejnej edycji festiwalu zakłada prezentację dzieł, polskich i zagranicznych kompozytorów, w tym jedno prawykonanie światowe utworu napisanego specjalnie dla zaproszonych artystów. Dwa z festiwalowych koncertów postanowiliśmy poświęcić w tym roku wykonawcom młodym, posiadającym wybitne osiągnięcia artystyczne.

Aleksandra CZAJOR – skrzypaczka o niezwykłej wrażliwości łącząca w swej grze delikatność i subtelność z zacięciem wirtuozowskim. Naukę gry na skrzypcach rozpoczęła w wieku 6 lat w Szkole Muzycznej w Opolu. Już w latach szkolnych odnosiła pierwsze sukcesy na konkursach muzycznych i bardzo szybko dołączyła do orkiestry symfonicznej wraz z którą w wieku lat 13 wzięła udział w tournee po Szwajcarii i Niemczech. Była stypendystką wielu instytucji takich jak Stowarzyszenie „Parlament Dobroczynności”, Złota Spinka Nowej Trybuny Opolskiej, a w kolejnych latach została zakwalifikowana spośród dziesiątek kandydatów do stypendium Agrafki Muzycznej i występowała w studiu koncertowym S1 Polskiego Radia w Warszawie. W 2007 roku zadebiutowała jako solistka na dużej scenie wykonując z Orkiestrą Symfoniczną Filharmonii Opolskiej dzieło zaliczane do kanonu najwybitniejszych i najtrudniejszych dzieł wiolinistyki­ Koncert d-­moll Jeana Sibeliusa. W latach 2007-­2013 studiowała na Akademii Muzycznej w Krakowie gdzie uzyskała tytuł magistra sztuki a następnie w ARTez Konserwatorium w Zwolle w Holandii, na Uniwersytecie Muzycznym i Sztuk Scenicznych w Wiedniu oraz w European Chmaber Music Academy. A od roku 2013 robi doktorat na Akademii Muzycznej w Krakowie. Była również stypendystką Fundacji Sapere Auso dla wybitnych młodych muzyków. Aleksandra Czajor prowadzi bogatą działalność kameralną. Od 2007 roku jest współzałożycielką i liderką kwartetu smyczkowego Airis Quartet będącego najprężniej działającym kwartetem w regionie i stającego się coraz bardziej rozpoznawalną marką na rynku muzycznym w Polsce i za granicą. Może poszczycić się występami na ważnych festiwalach w Polsce, Niemczech, Holandii, Czechach, Włoszech, Francji, Danii, współpracą z wybitnymi kompozytorami jak np. Maestro Krzysztof Penderecki, Garry Schymann oraz licznymi kursami mistrzowskimi pod kierunkiem największych nazwisk światowej sceny muzycznej. W sierpniu 2014 oraz 2015 roku artystka występowała na Festiwalu Ensemble na Zamku Książ u boku znakomitych muzyków takich jak Kevin Kenner, Jose Gallardo, Agata Szymczewska, Piotr Janosik, Szymon Krzeszowiec czy Tomoko Akasaka. Koncertuje również z nowatorskim septetem instrumentalnym złożonym z kwartetu Airis i tria perkusyjnego Amadrums, który zadebiutował na szeroką skalę podczas Międzynarodowego Festiwalu Muzyki Filmowej w Krakowie w 2014 roku prezentując widowisko multimedialne Duomo­Ignition, oraz z duetem akordeonowo­-saksofonowym Fluent Ensemble. Skrzypaczka ma na swoim koncie liczne nagrania CD i DVD jako członkini wspaniałych orkiestr: AUKSO, NOSPR, Corda Cracovia, Orkiestra Akademii Beethovenowskiej. Współpracowała także z kompozytorami muzyki filmowej: Bartoszem Chajdeckim, Ablem Korzeniowskim, Krzysztofem A. Janczakiem dokonując nagrań ścieżki dźwiękowej do filmów „Tickling Leo”, „Bogowie”, „Dans les pas de Marie Curie”. W marcu 2014 roku dokonała nagrań płyty „Hallo and Goodbye” w studiu nagraniowym w Miami wraz z kwartetem Airis i zespołem Daddy’s Cash Band.

Marta NAGAWIECKA – naukę gry na wiolonczeli rozpoczęła w klasie wiolonczeli mgr. Beaty Zalewskiej w Zespole Państwowych Szkół Muzycznych im. Mieczysława Karłowicza w Krakowie. Akademię Muzyczną w Krakowie ukończyła w klasie dr. hab. Jana Kalinowskiego uzyskując dyplom z wyróżnieniem. Pod okiem ad. Teresy Kamińskiej poszerzała również swoją wiedzę o wykonawstwo muzyki dawnej (wiolonczela barokowa), w klasie prof. Danuty Mroczek-Szlezer natomiast, rozwijała się w zakresie muzyki kameralnej, w trio fortepianowym i duecie. Ukończyła Studia Podyplomowe w Akademii Muzycznej w Krakowie, w klasie dr. hab. Jana Kalinowskiego. Na drodze rozwoju muzycznego w ramach warsztatów i kursów miała przyjemność kontaktu z takimi autorytetami jak np. Grigorij Zhislin, Morten Zeuthen, Peter Buck, Tomasz Strahl, Kazimierz Michalik, Zdzisław Łapiński, Piotr Tarcholik, Glen Wilson, Adam Walaciński, Stanisław Firlej, Jeroen Reuling, Daniel Stabrawa, Altenberg Trio, Marek Moś. Grała w składach zespołów takich jak Orkiestra Akademii Beethovenowskiej (współpraca od 2009roku), Orkiestra Filharmonii Krakowskiej, Sinfonietta Cracovia, Orkiestra Symfoniczna oraz Kameralna Krakowskiej Akademii Muzycznej(jako koncertmistrz sekcji wiolonczel), CORda Cracovia, czy też w mniejszych zespołach, min w szeregach Krakowskiego Zespołu Kameralnego, zespołu Krakowskiej Opery Kameralnej, Royal Chamber Orchestra. Dzięki zespołom tym miała szansę koncertować pod batutami takich dyrygentów jak I. Coretti – Kuret, G. Chmura, M. Dworzyński, Z. Graca, J. Kasprzyk, M.Klauza, S. Krawczyński, C. Metters, M. Nesterowicz, K. Penderecki, P. Przytocki, L. Shambadal, S. Skrowaczewski, S. Stadler, M. Tworek, T. Wicherek i innych. Brała udział w wielu festiwalach i cyklach koncertów np. Gustav Mahler Festival, Dni Bachowskie, Portrety Kompozytorów, Nowohucka Wiosna Muzyczna, Wawel o Zmierzchu, Cracovia Sacra, Muzyka Zaklęta w Drewnie, Festiwal Muzyki Odnalezionej, grając na wielu salach Europy, min. w Finlandii, Słowenii, Rosji, Niemczech, Holandii, Francji, czy też w Wiedeńskiej Musikverein.

Michał DZIAD –  pianista, absolwent Akademii Muzycznej w Krakowie (klasa fortepianu prof. Andrzeja Pikula). Swoje umiejętności doskonalił na kursach mistrzowskich prowadzonych przez Yoko Ikeda, Kevina Kennera, Nancy Lee Harper oraz Guntera Hauer’a. Występował z wybitnymi instrumentalistami i dyrygentami m.in. Sir Christopher Hogwood. Laureat krajowych i międzynarodowych konkursów muzycznych m.in. I nagrody konkursu im. prof. Tadeusza Żmudzińskiego (2001), I nagrody i Grand Prix VI Międzynarodowego Konkursu Współczesnej Muzyki Kameralnej im. Krzysztofa Pendereckiego w Krakowie (2002), a także I nagrody VI Międzynarodowego Konkursu Muzyki Kameralnej Concorsi di Musica della Val Tidone Premio "Anguissola Scotti" (Włochy, 2003) oraz Stypendium Twórczego Prezydenta Miasta Krakowa (2004). Występował w wielu znaczących salach koncertowych m.in.: w Filharmonii Narodowej, Filharmonii Krakowskiej, Poznańskiej, Kieleckiej oraz na festiwalach: Chamber Music Festival Bath (Anglia), V Międzynarodowy Festiwal From Chopin to Górecki Warszawa, Międzynarodowy Festiwal X Laboratorium Muzyki Współczesnej – Warszawa, Chanterelle Festival, Przemyska Jesień Muzyczna, Musica Polonica Nova – Wrocław, Cenobio di San Vittore Bolonia (Wł ochy), Festiwal „Muzyka Polska” im. księcia Kleofasa Ogińskiego – Iwonicz Zdrój. Nagrywał dla Polskiego Radia i Telewizji, a płyta Musica Polonica Nova "Acte Prealable", na której występuje (w duecie z Sebastianem Oroniem), otrzymała nominację w kategorii Polska Muzyka Współczesna do nagrody polskiego przemysłu fonograficznego – Fryderyki 2004. Ma na swym koncie światowe prawykonanie utworu Edwarda Bogusławskiego napisanego dla duetu, którego jest współtwórcą (Rzym,2003). W 2005 roku rozpoczął pracę w Akademii Muzycznej w Krakowie (Katedra Kameralistyki), od 2010 roku na stanowisku Adiunkta.

Krytyka przyrównuje muzykę Dariusza Przybylskiego do psychologicznego thrilleru. Wśród jego osiemdziesięciu kompozycji istotną rolę odgrywają utwory kameralne, które kompozytor traktuje jak laboratorium dla swoich eksperymentów. To tam, jak pod mikroskopem wszystko staje się bardziej widoczne. W jego utworach, żaden skład wykonawczy nie jest stawiany na piedestale, co więcej mało który z nich jest powtórzony. W jego najnowszych utworach zauważamy inspiracje amerykańskim malarstwem color field painting, a w szczególności dominującą ich postacią Markiem Rothko. Charakterystyczną cechą muzyki Dariusza Przybylskiego są nawiązania do minionych epok, co w szczególności widoczne jest w jego utworach wokalno-instrumentalnych i scenicznych, jak np. w operze Orphée. Tragédie lyrique en musique Op. 86.

Również Cinq Pieces en Concert op. 37 (2007) opatrzył kompozytor tytułami nawiązującymi do gatunków barokowych. Cykl ułożony został na zasadzie kontrastu, z zagęszczoną fakturą w częściach nieparzystych oraz mniejszym dramatyzmem wypełniającym części parzyste. Pierwotna wersja utworu obejmuje inny skład wykonawczy: saksofon, wiolonczelę i fortepian, została skomponowana na zamówienie Festiwalu Poznańska Wiosna Muzyczna, podczas którego w 2008 roku wykonali go Piotr Wysocki, Mariusz Wysocki i Paweł Filek. Prawykonanie wersji na trio fortepianowe miało miejsce 10 grudnia 2009 w Warszawie podczas  cyklu koncertów „Portrety kompozytorów: utwory Dariusza Przybylskiego i Szabolcsa Esztenyi”, gdzie zagrało go Varsovia Piano Trio. Utwór został wydany przez Verlag Neue Musik.

* * *

W panoramie kameralistyki XX w. nie sposób przejść obojętnie obok jej bodaj najbardziej emblematycznej postaci. Dymitr Szostakowicz - twórca, który kwartet smyczkowy postawił na równi z symfonią (w obu gatunkach napisał po 15 dzieł). W swej bogatej twórczości kameralnej, pomimo tego, że sam był pianistą, poprzestał jedynie na dwóch triach fortepianowych. Trio e-moll op. 67 to drugie z kolei, kompozytor zadedykował je jednej z najwybitniejszych postaci rosyjskiej muzykologii, krytykowi, pedagogowi, dla niego - zmarłemu przyjacielowi - Iwanowi Solertyńskiemu. Dzieło powstawało od końca 1943 do listopada 1944 roku. Był to okres pełen znaków, skrytych pod płaszczem zapełnionych nutami pięciolinii, rygoru formalnego i językowego. Cztery części Tria to podróż do wnętrza umysłu kompozytora, których opis wydaje się marny w obliczu wrażeń akustycznych. Całość spleciona wyrazistymi tematami, utrzymującymi formę w ryzach. Pierwszą część rozpoczynają flażolety wiolonczeli w bardzo wysokim rejestrze, którym bliżej do łkania niż ciepłego głosu, struktury te imitowane w kolejnych instrumentach tworzą lamentujący zaśpiew. Druga część to scherzo, które na chwile przerywa grozę całości. Trzecia to passacaglia, akordowy temat-fundament z pamięci wydobyć może 20. Preludium Chopina, szybko jednak odchodzi on na dalszy plan, a na jego miejsce wchodzi melodia, która wraz z pojawieniem się wiolonczeli staje się lamentacyjną polifonią. Czwarta, finałowa część to kulminacja dramatu, jej miarowy rytm wydaje się bliższy uporczywej pracy niż chwale, czy zbawieniu. Temat ten powraca w późniejszej twórczości Szostakowicza w VIII kwartecie smyczkowym.

* * *

Ludwik Erhardt pisał, iż Brahms był zdania, że urodził się zbyt późno. Choć twórczość tego „klasycznego” romantyka może wydawać się epigoniczna, nie można odmówić jej oryginalności. Brahms znany jest nam głównie jako twórca dzieł symfonicznych i fortepianowych, a przecież poważną część jego spuścizny stanowią również dzieła kameralne, z których opublikował zaledwie jedną czwartą. Istotne miejsce zajmuje w niej fortepian. Oprócz czterech triów fortepianowych, instrument ten występuje również w triach: waltorniowym i klarnetowym, trzech kwartetach, a także Kwintecie fortepianowym f-moll.

Trio fortepianowe H-dur op. 8 jest pierwszym opusowanym dziełem kameralnym Brahmsa. Prawykonanie utworu odbyło się w listopadzie 1855 roku w Nowym Jorku, natomiast europejskie miesiąc później we Wrocławiu, podczas którego partię fortepianu zagrała Klara Schumann. Kompozytor po trzydziestu pięciu latach dokonał rewizji utworu. Początkowo prawdopodobnie chodziło o niewielkie zmiany, gdyż w 1890 pisał: „Czy nie znasz przypadkiem Tria H-dur z czasów naszej młodości i czy nie zaciekawiłoby Cię usłyszenie go teraz, gdy (nie wsadzając mu żadnej peruki) trochę przeczesałem go i uporządkowałem mu włosy?”.¹ Jednak w obu wersjach widoczne są spore różnice w konstrukcji utworu. Pomimo istotnych zmian, tętni on młodzieńczym wigorem, choć słyszalne są również elementy charakterystyczne dla późniejszego stylu kompozytora, jak szeroka rozpiętość fakturalna, gęstość linii melodycznych, synkopy, czy harmonia, z dominującą interwaliką tercji.

Długi (trwający ponad pół godziny) utwór to ciągłe zagęszczanie i upraszczanie faktury. Pod względem formalnym jest bardzo schematyczny, pierwsza, trzecia i czwarta część zbliżone są budową do formy sonatowej, druga natomiast to typowe scherzo. Dociekliwe ucho wysłyszy w nim ciekawe inkrustacje, jak na przykład pulsujący dźwięk w wiolonczeli w trzeciej części, który przypominać może bicie serca lub cichy flażolet w skrzypcach w finale. Brahms to mistrz wirujących figur, które porywają słuchacza swoim wigorem. W Scherzu atakuje nas wiele skojarzeń,  temat przetwarzany w wysokim rejestrze partii fortepianu przypomina dzwonki lub czelestę, burdony - nawiązania do folkloru, kantylenowe tematy - pieśń. Trio poprzez swoją melodykę staje się niemal sielskie, a charakterystyczne zwroty kadencyjne przypominają Beethovena. Adagio z kolei bliskie jest kontrastom znanym nam z malarstwa Caravaggia. Akordowy temat przypomina mroczny szkielet, przez który delikatnie wpada światło. Taneczne figury pierwszego tematu finału poprzez wykorzystanie schematycznych figuracji zbudowanych na prostych trójdźwiękach, dla współczesnego ucha przypominają francuską muzykę filmową. Trio H-dur jest chętnie wykonywanym utworem Brahmsa. Dziś najczęściej w wersji z 1890 roku.

Anna Gluc