KONCERT ORATORYJNY

Międzynarodowy Festiwal Kompozytorów Krakowskich (dawniej Dni Muzyki Kompozytorów Krakowskich) obecny jest wśród wydarzeń wysokiej kultury Krakowa bez przerwy od 1989 roku. Zadaniem festiwalu jest promocja i prezentacja współczesnej, profesjonalnej twórczości kompozytorów krakowskich (od klasyków i generacji profesorów, poprzez wyróżniające się średnie pokolenie, po kompozytorów najmłodszych oraz studentów kompozycji) realizowana w kontekście muzyki krajów sąsiadujących oraz krajów unii europejskiej i muzyki światowej. Realizowana jest ona poprzez organizację koncertów oraz spotkań z kompozytorami. Ponadto podczas festiwalu mają miejsce wykłady uniwersyteckie (m.in. teoretycy muzyki Akademii Muzycznej w Krakowie oraz muzykolodzy Uniwersytetu Jagiellońskiego). Dyrektorem artystycznym festiwalu i autorem koncepcji programowej przez 20 lat był muzykolog Jerzy Stankiewicz, natomiast od 2014 kompozytor Marcel Chyrzyński.

Tematem przewodnim 28. Międzynarodowego Festiwalu Kompozytorów Krakowskich, oprócz prezentacji kompozytorów krakowskich i polskich, będzie szeroko rozumiana muzyka “latynoamerykańska”. Zaproszeni zostali bowiem kompozytorzy i wykonawcy z Portugalii, Meksyku, Argentyny i Brazylii.
Uroczyste zakończenie festiwalu, jakie będzie miało miejsce w Filharmonii Krakowskiej 30 kwietnia o godz. 18.00, to jednocześnie koncert z okazji jubileuszu 90. urodzin Juliusza Łuciuka, znakomitego krakowskiego kompozytora, ktorego liczne dzieła muzyczne prezentowane były na estradzie naszej instytucji. W ramach koncertu jubileuszowego dokonane zostanie światowe prawykonanie jego oratorium – Tryptyk rzymski cz. III – Wzgórze w krainie Moria. Orkiestrę i Chór Filharmonii Krakowskiej poprowadzi włoski dyrygent – Pasquale Veleno, a solistami będą: Magda Niedbała (mezzosopran) i Dariusz Siedlik (baryton).

  JULIUSZ ŁUCIUK (ur. 25 XII 1926 roku) to twórca, którego horyzontom estetycznym właściwie brak precedensu w skali współczesnej muzyki polskiej. Gmach swej sztuki wznosi on już od blisko sześćdziesięciu lat. I choć szczegóły owej konstrukcji mógłby już dawno uznać za wypełnione, a artystyczne ścieżki za trwale wytyczone – Łuciuk mimo to wciąż chce szukać nowych. I tym samym stawać w miejscach, z których przesłanie twórcy byłoby widoczne jeszcze lepiej, z optymalnej perspektywy, w coraz lepszym świetle.

Kompozytor urodził się w Nowej Brzeźnicy koło Radomska, dorastał w Częstochowie, zaś swoje dorosłe życie i pracę twórczą związał z Krakowem. Z muzyką zaznajomił go ojciec, Andrzej Łuciuk, dając rozległe i mocne fundamenty pod rozwój twórczego talentu. W 1947 Łuciuk rozpoczął studia muzykologiczne na UJ oraz pianistyczne w PWSM w Krakowie, poszerzając je w 1952 także o kompozycję pod kierunkiem Stanisława Wiechowicza. Studia kompozytorskie kontynuował w Paryżu, znakomicie poszerzył także swe muzyczne horyzonty na Wakacyjnych Kursach Muzyki Nowej w Darmstadt.

Droga twórcza Juliusza Łuciuka to imponujący różnorodnością ciąg fascynacji estetycznych, oplatających mocną, od samego początku nieprzerwaną nić artystycznych i ludzkich ideałów. Jakie one są? Chyba przede wszystkim – no właśnie… Ludzkie. Bo Łuciuk to wyznawca świętej dla niego symbiozy dwóch cnót: dobra i piękna. Pierwsza z nich objawia się w przekazie; misji niesienia radości, pocieszenia, spokoju; w potrzebie zajmowania stanowiska wobec momentów ważnych dla ludzi. Drugi z filarów tej sztuki – piękno – przybrał postać brzmienia, charakterystycznego i własnego, kształtowanego mocą kompozytorskiej intuicji, nieustannie mocującej się z kreatywną siłą intelektu.

Łuciuk to twórca w szerokim rozumieniu liryczny. Tę predylekcję do subtelności i poetyckiej zwięzłości wypowiedzi zwiastują już najwcześniejsze kompozycje. Do tego szczególna wrażliwość kolorystyczna, które to cechy pełen artystyczny wyraz znalazły w kompozycjach z początku lat 60., prowadząc jednocześnie estetykę twórcy w obszar awangardy i sonoryzmu. Wtedy też wziął swój początek ważny okres eksperymentów z preparowaniem fortepianu, będący po części kontynuacją sonorystycznych poszukiwań. Twórczość ta ukazała nade wszystko zadziwiającą umiejętność zręcznego kształtowania sugestywnej narracji muzycznej przy użyciu dowolnych, najskromniejszych nawet środków.
Druga połowa lat 60. oraz pierwsza lat 70. zaowocowały wielkimi poematami wokalnymi z orkiestrą, niejako przygotowującymi okres brzmieniowego bogactwa i rozmachu form scenicznych. Później nastał czas głębszego spojrzenia w sferę religijnej duchowości, a coraz częstsze czerpanie ze źródeł chorału czy neotonalnej harmonii stało się równie naturalnym elementem języka, co wcześniejsze preparowanie fortepianu – niegdysiejsze świadectwo i symbol nowatorstwa.

Wydawać by się mogło, że koncentracja na twórczości religijnej, w znacznej mierze chóralnej, oraz świadomy wybór brzmieniowości neoimpresjonistycznej, nie zwiastuje już istotniejszych przewartościowań twórczych. A jednak kompozytor zaprzeczył temu domniemaniu, sięgając w latach 2004–2010 po tekst Tryptyku rzymskiego Jana Pawła II. Odtąd znacznemu wyeksponowaniu uległ walor brzmieniowo-poetyckiej kontemplacji, wnosząc ze sobą pierwiastek transcendentnej modlitewności, a jednocześnie nawiązując do estetyki sonoryzmu.
Ostatnie lata przyniosły tymczasem kolejną ewolucję. Horyzont religijnej przestrzeni wyrazowej przerodził się w poetykę metafizyczną, umiejscawiającą człowieka w całej rozciągłości między wymową gorzkiej łzy cierpienia a czasoprzestrzennym, boskim bezmiarem kosmosu. W tak ujęte twórcze przesłanie wpisuje się Spełnienie na trio smyczkowe, kameralne oratorium Omaggio a L’Aquila czy niedawno prawykonane oratorium Jan Długosz – Dziejopisarz Polski.  
 

PASQUALE VELENO jest dyrygentem i dyrektorem chóru.  Jego imponująca aktywność artystyczna sprawiła, że miał okazję kierować wykonaniami znanych arcydzieł na scenach całego świata, od Bostonu do Pekinu, od Meksyku do Toronto, od Miami aż po Dakar, od Caracas do Monterrey, jak również w najważniejszych miastach Europy, jak Paryż, Praga, Edynburg, Kijów, Kraków czy Stuttgart. Jako dyrygent, Veleno kierował wieloma orkiestrami zarówno w kraju jak i za granicą, m. in. Młodzieżową Orkiestrą Symfoniczną Radia i Telewizji SBS z Sydney, Wielką Orkiestrą Filharmoniczną im. Piotra Czajkowskiego, Orkiestrą Symfoniczną im. B. Maderny, Orkiestrą Symfoniczną Silvestre Revueltas, Orkiestra Symfoniczna Filharmonii Chernivtsi ze Lwowa, Orkiestrą Symfoniczną Chińskiej Opery Narodowej i Teatru Tańca, Orkiestrą Kamerlaną Bella’s Arts, Zespołem Kameralnym South Beach z Miami oraz Orkiestrą Filharmonii Kaliskiej. Veleno był dyrygentem gościnnym Orkiestry Symfonicznej w Pescara, oraz jej dyrygnetem głównym podczas tournee w Wenezueli (2006) i Kanadzie (2007). W latach 2003-2008, Veleno pełnił funkcję dyrygenta Chóru i Orkiestry Uniwersytetu D’Annunzio w Chieti. Veleno zdobył też uznanie za swoją pracę w zakresie muzyki chóralnej, jest założycielem i dyrygentem chórów Coro della Virgola oraz Coro dell’Accademia w Pescarze, z którymi miał okazję brać udział w ważnych wydarzeniach, jak również odnosił sukcesy w konkursach chórów. Veleno regularnie wykłada i prowadzi klasy mistrzowskie na Uniwersytecie Barry w Miami na Florydzie.

MAGDA NIEDBAŁA — mezzosopran; z wyróżnieniem ukończyła PSM II st. w Chorzowie, w klasie śpiewu solowego. Również z wyróżnieniem ukończyła w 2014 Akademię Muzyczną w Krakowie, gdzie studiował na Wydziale Wokalno-Aktorskim, w klasie śpiewu A. Monasterskiej. Jest laureatką wielu polskich i zagranicznych konkursów wokalnych. Została nagrodzona przez Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego za wybitne osiągnięcia artystyczne, dwukrotnie otrzymała stypendium MNiSW. W dorobku artystycznym ma występy solowe na scenach Teatru POSK w Londynie, Opery i Filharmonii Krakowskiej, Oratorium Marianum we Wrocławiu, Europejskiego Centrum Muzyki im. K. Pendereckiego w Lusławicach oraz w wielu innych salach koncertowych i kościołach w Europie. Współpracuje z Capellą Cracoviensis, ponadto jest solistką zespołu Risonanza; międzynarodowego Tria Europa, które promuje muzykę Polską i hiszpańską zarzuelę. Solistka daje również recitale muzyki renesansowej na głos z towarzyszeniem lutni. Jej repertuar obejmuje zarówno muzykę operową, oratoryjną, jak i pieśni. W 2014 nagrała płytę z pieśniami patriotycznymi „A w sercu Polska…”, nad którą patronat honorowy objęła Prezydentowa Karolina Kaczorowska.
M. Niedbała brała czynny udział w kursach mistrzowskich, m.in.: P. Esswooda, R. Landry, E. Blachowej, J. Anera, M. Rzepki i M. Walewskiej.

DARIUSZ SIEDLIK — baryton, ur. w Częstochowie, syn Józefa Siedlika, organisty i dyrygenta chóru na Jasnej Górze, pierwsze lekcje muzyki pobierał u ojca. Później uczęszczał do Liceum Muzycznego w Częstochowie. Następnie ukończył Akademię Muzyczną w Krakowie na Wydziale Wokalno-Aktorskim, w klasie H. Łazarskiej i W. J. Śmietany oraz Papieską Akademię Teologiczną w klasie organów L. Wernera. Studia wokalne kontynuował w Konserwatorium w Norymberdze oraz w Bayerische Staatsoper w Monachium.
Od 1994 śpiewa w Operze norymberskiej, m.in. jako: Sid w Albercie Herringu B. Brittena, Papageno w Czarodziejskim flecie W. A. Mozarta, Ruggiero w Orlando furioso A. Vivaldiego, ale też w operetkach i musicalach. Prowadzi również działalność koncertową, wykonując klasyczny repertuar oratoryjny; specjalizuje się w muzyce baroku. Wielokrotnie śpiewał partie Paulusa i Eliasza w oratoriach Mendelssohna, a także partie w oratoriach współczesnych. Ma w repertuarze również pieśni różnych kompozytorów — od baroku po współczesnych.
Jako częstochowianin ze szczególną pasją interpretuje pieśni Juliusza Łuciuka, z którym od lat współpracuje również przy prawykonaniach jego oratoriów.

‘Który uwierzył wbrew nadziei’ – muzyka i poezja Przymierza
 

Wzgórze w krainie Moria zamyka muzyczną trylogię, skomponowaną przez Juliusza Łuciuka do tekstu Tryptyku rzymskiego Jana Pawła II. To ogniwo o największym potencjale scenicznym. Epicka historia Abrahama i jego syna Izaaka przybiera postać misterium, które dzieje się na planie umuzycznień sugestywnie ilustrujących, zorientowanych na wrażenie realizmu, jakiejś namacalności wydarzeń. Dzieło przynależy najogólniej do muzyki oratoryjnej, będąc przy tym rodzajem ilustracji kompozytorskiej. To oratorium w warstwie muzycznej bogate samo w sobie, zaś w semantyczno-wyrazowej – jakby zobiektywizowane. Łuciuk nie akcentuje żadnego z możliwych sposobów odczytania poezji, koncentrując się wokół tajemnicy przymierza Boga z ludźmi – tutaj reprezentowanymi przez Abrahama. Kompozytor transkrybuje muzycznie poemat Jana Pawła II w jego całej fascynującej złożoności, czyniąc to przy tym w sposób neutralny, raczej impresjonistyczny, aniżeli kreujący nowy byt poetycko-narracyjny.

Łuciuk nadał dziełu formę 4-częściową:

I. Ur w ziemi chaldejskiej
II. Trzech zobaczył, ale jednego uwielbił
III. Rozmowa ojca z synem w krainie Moria
IV. Bóg przymierza

Tekst osnuty został wokół swego rodzaju leitmotivu. „Żertwa” – to słowo-klucz, które wprawdzie nie wyczerpuje poetyckich treści poematu, natomiast doskonale wypełnia jego liryczną przestrzeń emocjonalną. To stąd wypływa tragiczna refleksja Abrahama o powołaniu; o Głosie, któremu zawierzył zarówno siebie, jak i życie swojego syna. „Żertwa” oznacza ofiarę. Tę, która przypieczętowała przymierze zawarte między Bogiem a Abrahamem, a także stała się Bożą zapowiedzią przyjścia na świat oraz śmierci Chrystusa.

W muzycznej interpretacji Łuciuka dominuje rodzaj ekspresji epickiej. Części I oraz II to obszar, na którym Łuciuk konsekwentnie tworzy ściśle sprecyzowaną aurę. To kompozytorska wizja krainy Abrahama – z jej krajobrazem, warunkami klimatycznymi, realiami bytowania, obyczajowością zamieszkującego ją ludu. Zarówno koloryt, jak i materia dźwiękowa, nawiązują do kultury starożytnej Bliskiego Wschodu. Adekwatnymi środkami kompozytorskimi są tu – odpowiednio – instrumentarium oraz motywika melodyczna. Egzotyczne, „pustynne” zabarwienie znajduje swoje źródło w zastosowaniu instrumentów o dźwięku krótkim, suchym – jak zestawy bambusów o różnym przekroju i długości, klawesy czy temple-blocki – uzupełnionych równie charakterystycznymi instrumentami o dłuższym brzmieniu – flexatonem i fletnią peruwiańską.

Wyraźnie wyodrębnionym jądrem formy jest część III, zdecydowanie najdłuższa. Na dobrą sprawę traktować ją można jako formę autonomiczną, kompletną. Mamy tu pełen ciąg zdarzeń, przedstawionych w pełnoprawnej narracji dramatycznej. Stąd i forma oratoryjna – ze wszystkimi jej przymiotami – ma tutaj postać wręcz modelową. Trudno też przeoczyć pewne pokrewieństwo III części ze specyficzną odmianą oratorium, jaką jest pasja. Przesądza o nim naturalnie motyw przewodni: żertwa, ofiara. Wprawdzie jeszcze nie mesjańska, lecz wyraźnie ją zapowiadająca zarówno w ciągu historycznego rozwoju chrześcijaństwa, jak i na płaszczyźnie poetyckiej myśli Jana Pawła II.

Estetyka oratorium przybiera postać impresjonistyczno-sonorystyczną, z wpisaną weń wyrazistą tonalnością i charakterystycznymi motywami melodycznymi. W ramach takiego założenia zaznaczają się pewne dominujące typy opracowań. Można by wyodrębnić je i określić jako: 1) sonoryzm ilustracyjny, służący odmalowaniu konkretnych jakości wyrazowych; 2) sonoryzm abstrakcyjny, będący swobodną metaforą znaczeń poetyckich; 3) liryczny redukcjonizm w kameralizacji poszczególnych fragmentów i nadaniu im subtelnego, introwertycznego charakteru oraz 4) opracowania syntetyczne, w których narrację – najczęściej w momentach kulminacji – współtworzy aparat wykonawczy tutti, przywołując całe palety środków kompozytorskich.

Koncepcja tonalna wypełnia założenie daleko posuniętej elastyczności, za swój punkt wyjścia obierając swobodne zestawienia klasterowe. Podłoże takie z jednakową naturalnością asymiluje motywy melodyczne o rozmaitych strukturach interwałowych i przynależności skalowej – spajając je we wspólnym kontekście brzmieniowym.

Dzieło w części IV – Bóg przymierza – kończy się konkluzją. Trwając konsekwentnie w aurze sonorystycznej, „pustynnej” impresji, Łuciuk dąży do podsumowującej syntezy materii kompozytorskiej. W umuzycznieniu uroczystym – choć nie egzaltowanym – poetyckie libretto wznosi się ku refleksji wyższego rzędu, wskazując na nierozerwalność dziejów ludzkości z bożym, ojcowskim planem. Oto w całej pełni ukazuje się zdumiewająca prawda o odwiecznym kontinuum; o powołaniu współczesnego człowieka do udziału w misji, jaką przed czterema tysiącami lat podjął Abraham.

Warto uświadomić sobie, że Juliusz Łuciuk w swojej twórczości już od dłuższego czasu wymyka się łatwo definiowalnym konwencjom estetycznym. To raczej twórczość totalna, korzystająca z wszelkich dostępnych środków dźwiękowych – adekwatnie do zamysłu wyrazowego. Podobnie we Wzgórzu w krainie Moria twórcza wyobraźnia kreśli horyzont szeroki, zamaszysty. Mieszczą się w nim reminiscencje baroku, awangardowe ujęcia sonorystyczne, pierwiastki tradycji muzycznej Bliskiego Wschodu czy charakterystyczna dla Łuciuka brzmieniowość diatonicznych klasterów. Najważniejsza jest jednak poetyka, a głębiej – duchowość. Dlatego wsłuchując się w dzieło Łuciuka trzeba otworzyć się na kontemplację, pośród dźwięków i słów na nowo przywołując biblijne Przymierze sprzed czterech tysięcy lat.

Grzegorz Majka